Wypalenie zawodowe a urlop - czy wakacje są bodźcem do zmian?

Przeczytaj także: Urlop wypoczynkowy nie dla każdego?

Z badań przeprowadzanych w ostatnich latach, zwłaszcza po pandemii, wynikało, że ok. 25% do 35% Polaków odczuwa wypalenie zawodowe. Jesteśmy też na pierwszym miejscu w Europie, jeśli chodzi o ten problem. Jeszcze więcej osób, bo nawet 78% odczuwa przynajmniej jeden z elementów wypalenia zawodowego. Najczęściej są to pracownicy, którzy na co dzień mają intensywny kontakt z ludźmi, pielęgniarki, nauczyciele i wymaga on dużego zaangażowania.

W dobie coraz większej świadomości zdrowia psychicznego, bardziej zwracamy uwagę na negatywne symptomy i decydujemy się na potrzebną zmianę, gdy widzimy, że dany zawód i jego wykonywanie zdecydowanie nam nie służy – mówi Tomasz Kalko, psycholog biznesu.

Wypalenie zawodowe – jak je rozpoznać?

Wypalenie zawodowe najczęściej związane jest z długotrwałym stresem, czyli z bardzo głębokim przeciążeniem „ludzkiego systemu”. Stres i lęk sprawiają, że organizm jest w stałym trybie walki lub obrony, a to przyczynia się do wszystkich negatywnych następstw zarówno dla psychiki jak i dla ciała. Najczęściej wypalenie dotyka tych zawodów, z którymi bardzo silny i głęboki stres jest związany naturalnie, czyli lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycznych. Dotyka również nauczycieli, natomiast w ich przypadku, to bardziej jest związane z bezsilnością i brakiem wpływu na system.

Permanentne przemęczenie, przeciążenie naszego organizmu, to jest właśnie to, co my nazywamy wypaleniem. Powodów jest oczywiście bardzo wiele. Czasami jest to lęk, bezradność, poczucie braku sensu danej pracy, braku wpływu na zmiany (jak w przypadku nauczycieli).

Najbardziej narażone są te zawody, w których jest komponent ryzyka, ale także te, w których jest bardzo dużo ram, zakazów, ograniczeń. Czyli generalnie, u każdej osoby, która pracuje pod bardzo silną presją. Może to wynikać także z bardzo konkretnego środowiska, czyli nie z tego, co robimy, tylko z tego, co się dzieje wokół nas. Może to być toksyczny szef lub koledzy, czy złe zarządzanie – tłumaczy Tomasz Kalko.

Objawami, które powinny nas zaalarmować są długotrwały stres, bezsilność, obawy przed pójściem do pracy. Przeważnie wiele czynników nałoży się na siebie. Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze brak wsparcia, oczekiwania z zewnątrz, ale i te nakładane przez nas samych. Być może pracujemy poniżej naszych kwalifikacji i możliwości, za mało zarabiamy, lub zarabiamy mniej na podobnym stanowisku, niż nasi koledzy. To powoduje frustrację i niezadowolenie.

Ostatnim czynnikiem wpływającym na wypalenie zawodowe, są cechy osobowości i one nie są zewnętrzne, tylko są wewnętrzne. Dwie podstawowe to perfekcjonizm i pracoholizm, czyli sam dla siebie jestem wymagającym szefem. Albo odwrotnie, mam tak dużą potrzebę uznania, która jest nieracjonalna i z poziomu tej potrzeby nie dostaje tego uznania, bo nie sposób, żeby świat głaskał mnie codziennie.

Nagle się okazuje, że zaczynam czuć wypalenie zawodowe, czyli zaczynam najpierw czuć brak satysfakcji, a jeżeli ten brak satysfakcji jest długotrwały, to zamienia się w uczucie wypalenia zawodowego. To mogą być nadmierne ambicje, oraz chęć konkurowania ze wszystkimi, a to sprawia, że ludzie mogą się od nas odsuwać. Nagle nie będzie z kim konkurować, interakcji będzie coraz mniej i tu także mamy prostą drogę do wypalenia – mówi ekspert.

Cierpi także ciało

Fizyczne objawy wypalenia zawodowego to niedobór snu, nieumiejętność wypoczęcia z powodu stresu, przebodźcowania, myślenia ciągle o pracy. To prowadzi do powtarzających się infekcji, bólu głowy. Dalej dochodzi do dolegliwości jelitowych czy skórnych, na podłożu psychicznym ale i z powodu przemęczenia organizmu. Nasze ciało po prostu daje nam wyraźne znaki, że coś jest nie tak.

Czynniki psychiczne sprawiają, że otrzymujemy cały pakiet reakcji autoimmunologicznych. Bóle brzucha w niedzielę wieczorem, wysypki, migreny, ale też objawy emocjonalne, jak katatonia, taka obojętność, która sprawia, że jest nam już wszystko jedno.

Z drugiej strony niektórzy stają się bardzo sarkastyczni zwłaszcza w stosunku do szefostwa czy współpracowników i to także jest reakcja na stres. Sięganie po używki, alkohol, narkotyki w tym także media, wszystko co daje nam wyrzut dopaminy, to jeden z najpopularniejszych sposobów na radzenie sobie z tą sytuacją, oczywiście wiemy, że jest to bardzo zgubne. Kompulsywne objadanie się, również jest takim sposobem na radzenie sobie ze stresem – tłumaczy Tomasz Kalko.

W efekcie przedłużającego się wypalenia zawodowego pracownik zaczyna spóźniać się do pracy, spada jego wydajność, unika kluczowych decyzji. Spada jego dobrostan, ale też jest to bardzo trudna sytuacja dla pracodawcy, zwłaszcza gdy był to długoletni pracownik znający doskonale ekosystem firmy.

Urlopowa autorefleksja

Kluczowa jest samoświadomość, zauważenie, że dzieje się z nami coś złego. I paradoksalnie właśnie podczas wakacji, urlopu dochodzi do tego, że zdajemy sobie sprawę, że już nie chcemy wykonywać tego zawodu, że za dużo nas to kosztuje.

Bardzo często dociera do nas, że nie jesteśmy we właściwym momencie zawodowego życia, gdy po prostu mamy szansę na odpoczynek. Kiedy zetkniemy się z ludźmi, którzy tego doświadczenia nie mają, którzy nie są wypaleni zawodowo, czyli mówiąc najprościej, wyjście z kołowrotka nakłania do autorefleksji.

Często zdarza się, że ludzie właśnie na wakacjach uświadamiają sobie, że jakiś konstrukt, który stworzyli, jest konstruktem zabierającym im tlen i chęć do życia. Dopiero w trakcie urlopu mają szansę doświadczyć tego, że coś się dzieje nie tak, jak powinno. I rzeczywiście w trakcie przerwy w pracy, to może być urlop, długotrwała choroba, złamanie nogi, nagle uświadamiam sobie, że ja nie jestem w stanie pójść już do mojej pracy, bo jak to sobie wyobrażę, to pojawia się olbrzymie napięcie i stres, a ja nie chcę już tak się czuć – mówi pscyholog.

Podczas urlopu, gdy widzimy i rozmawiamy z innymi osobami, uświadamiamy sobie, że można inaczej, że można lubić pracę, być z niej zadowolonym, łączyć ją z życiem prywatnym, mieć ten wymarzony balans. Mamy wówczas czas na zastanowienie się, przemyślenie czego tak naprawdę chcemy. Odpoczynek ciała i umysłu sprawia, że uświadamiamy sobie, że musimy dokonać zmian.

Decyzja o zmianie pracy podczas urlopu?

Pozostaje kluczowe pytanie, czy wakacje to dobry czas na zmianę pracy? Jeżeli to jest jedyna szansa na wyrwanie się z wypalenia zawodowego i ratowanie swojego zdrowia, to czy warto się na to decydować?

Odpowiedź na to pytanie nie będzie jednoznaczna. Jeżeli powód tego wypalenia jest zewnętrzny, czyli jest to ewidentnie wina miejsca pracy, toksycznego środowiska, to wówczas tak, każdy moment na przerwanie tego szkodliwego dla nas procesu jest dobry.

Warto się wcześniej przygotować i mieć odłożone środki na czas szukania nowego zajęcia. Jednak, jeśli przyczyny są wewnętrzne, czyli po naszej stronie, wówczas prawdopodobnie ten problem będzie się powtarzał niezależnie od miejsca. Potrzebna jest praca nad sobą, być może wejście w terapię, aby zapanować nad własnymi problemami, które powodują, że jakiekolwiek zajęcie może być dla nas wyniszczające – wyjaśnia Tomasz Kalko.

Decydując się na zmianę pracy podczas wakacji, warto ten czas poświęcić na zastanowienie się, czego chcemy. W jakim miejscu będzie nam dobrze? Nawet jeżeli dojdziemy do wniosku, że to wypalenie zawodowe jest związane z kulturą organizacji, to dobrze jest to zrobić nie na zasadzie „rzucania papierami”, tylko najpierw wejścia na rynek, czyli pracuję, ale zaczynam rozglądać się za nową pracą, wysyłać CV. Jeżeli pracujemy w takim środowisku, że nie mogę wysyłać CV, bo mamy np. bardzo wyjątkowy zawód, pracujemy na wysokim środowisku, to wtedy warto skorzystać z usług head huntera.

Psycholog biznesu Tomasz Kalko radzi jednak zawsze najpierw zaopiekować się sobą, zobaczyć z czego wynika problem wypalenia. Jeśli jest to na 100% wina środowiska pracy, to wypoczynek urlopowy, może być dobrym paliwem do tego, żeby wygenerować zmianę. Jeśli problem jest złożony, najpierw należy zacząć od siebie, od procesów terapeutycznych, nauki stawiania granic, pójścia na warsztat komunikacji, z asertywności, zorientowania się w rynku. Niech to będzie urlopowa ewolucja, niekoniecznie rewolucja, która może jeszcze bardziej nas zestresować. Najważniejsze to zacząć, zdać sobie sprawę z problemu i szukać pomocy.

Tomasz Kalko - Psycholog i strateg biznesu (ALK), manager, wykładowca akademicki (MBA), trener. Posiada 25-letnie doświadczenie w zarządzaniu zespołami, przeszkolił ponad 30 tys. osób. Współtwórca sukcesu firmy Blachy Pruszyński. Budował sieci dystrybucyjne o wartości ponad 2 mld zł obrotu rocznego. Praktyk, przedsiębiorca, właściciel marki szkoleniowej, mówca motywacyjny, autor publikacji prasowych. Twórca autorskich programów szkoleniowych z zakresu przywództwa, komunikacji i sprzedaży. Autor książek, m.in. najnowszej „Sztuka mądrego sporu”. Członek Stowarzyszenia Profesjonalnych Mówców i Mentorów.