Jaka forma zatrudnienia: etat czy działalność?

Przeczytaj także: Samozatrudnienie: wady i zalety

Kiedy umowa o pracę?

Aby doszło do zawarcia umowy o pracę, konieczne jest złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli. Mówiąc krótko, obie strony w sposób swobodny muszą chcieć zawrzeć właśnie umowę o pracę, ale co równie ważne, muszą mieć realną możliwość wyboru stosunku pracy a nie prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem Sądu Najwyższego, o wyborze rodzaju podstawy prawnej zatrudnienia decydują zainteresowane strony. Zgodnie natomiast z nazwą, a przede wszystkim z wolą stron, należy uważać za umowy zlecenia takie umowy, których zawarcie jako umów cywilnoprawnych odpowiadało interesom każdej ze stron, w szczególności gdy ich treść nie była mniej korzystna dla pracownika zatrudnionego w ramach tej umowy po godzinach normalnej pracy.

Prawo pracy powstało, ponieważ istnieje potrzeba ochrony słabszej strony umowy o pracę, jaką jest pracownik. Często swobodny wybór formy zatrudnienia przez pracownika – umowy o pracę albo „samozatrudnienia”, jest fikcyjny. Zazwyczaj pracodawca nie daje potencjalnemu pracownikowi wyboru, uzależniając możliwość zatrudnienia od założenia przez niego działalności. Czy można mówić w taki wypadku o swobodnym wyborze podstawy zatrudnienia przez pracownika? Każda sytuacja życiowa jest inna i dlatego w każdym indywidualnym przypadku o swobodzie wyboru powinien zadecydować bezstronny i niezawisły Sąd.

Gdy umowa cywilnoprawna jest stosunkiem pracy

Sama wola stron nie jest jednak decydująca dla rozstrzygnięcia, czy zawarta umowa jest umową o pracę, czy umową cywilnoprawną. O tym, czy zawarto umowę o pracę a nie umowę cywilnoprawną będzie decydował również sposób, w jaki wykonywana jest praca na co dzień. Przykładowo można powiedzieć, że mimo tego, że strony nazwą umowę umową zlecenia, ale pracownik musi codziennie pracować w sztywnych godzinach, stawiać się zawsze w tym samym miejscu pracy, wykonywać wszystkie polecenia szefa związane z pracą, zaś mniejszy zarobek z powodu utraty klienta firmy ponosi Pracodawca a nie pracownik oznaczać będzie, że mamy do czynienia z umową o pracę. Sformułowanie "zatrudnienie (…) jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy" nie oznacza, że kodeks pracy ustanowił w tym przepisie domniemanie, że nawiązany stosunek prawny jest stosunkiem pracy.

Omawiany przepis w każdej konkretnej sytuacji nakazuje badanie, czy stosunek prawny, w jakim pozostają strony, odznacza się cechami właściwymi dla stosunku pracy. (…) Zgodny zamiar stron, które świadomie zawarły umowę zlecenia zamiast umowy o pracę, nie decyduje jednak o dojściu do skutku umowy zlecenia, gdy miała ona na celu obejście przepisów kodeksu pracy o czasie pracy. (…) Przedstawiona wykładnia jest trafna w odniesieniu do sytuacji, w których umowa "zlecenia" została zawarta na warunkach mniej korzystnych dla pracownika od tych, które gwarantują mu przepisy prawa pracy (art. 18 § 1). [Komentarz do Kodeksu pracy]. Pracodawcy powinni zatem mieć na uwadze fakt, że zatrudnienie w warunkach Kodeksu pracy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy – art. 22 § 11.

Konsekwencje nadużywania prawa

Pracownikowi przysługuje prawo domagania się, żeby sąd pracy ustalił, czy zawarta z nim umowa nie jest w rzeczywistości umową o pracę. Jakie są konsekwencje dla pracodawcy, gdy sąd uzna, że to jest faktycznie stosunek pracy?

1. powstanie obowiązek zapłacenia zaległych składek ZUS, zapłacenia zaległego podatku dochodowego jak również odsetek ustawowych od zaległych składek i podatku;
2. w razie rozwiązania z tym pracownikiem umowy Sąd może zasądzić na jego rzecz odszkodowanie,
3. należy się liczyć z odpowiedzialnością za popełnienie wkroczenia a nawet przestępstwa skarbowego.
4. sam fakt zawarcia umowy cywilnoprawnej w sytuacji gdy powinna być zawarta umowa o pracę stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i może rodzić odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia,
5. jeżeli nie zgłoszenie pracownika do ZUS z tytułu zawartej umowy o pracę, wpłynie na prawo pracownika do świadczeń albo ich wysokość, to należy również rozważyć możliwość popełnienia przez takiego Pracodawcę przestępstwa.