Zakładowy fundusz socjalny: dla kogo i na jaki cel?

Przeczytaj także: Dofinansowanie wczasów z ZFŚS nie dla każdego

Reguły, które muszą towarzyszyć tworzeniu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz gospodarowaniu jego środkami, są zawarte w przepisach ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (dalej ustawa). Zgodnie z art. 1 ustawy, przeznaczeniem funduszu jest finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do otrzymywania tego rodzaju pomocy oraz dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych.

Działalnością socjalną, w rozumieniu ustawy, są usługi świadczone przez pracodawców na rzecz (art. 2 pkt 1 ustawy):

• różnych form wypoczynku,
• działalności kulturalno-oświatowej,
• działalności sportowo-rekreacyjnej, jak również
• udzielanie pomocy materialnej-rzeczowej,
• udzielanie pomocy finansowej,
• udzielanie zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe.

Warto tu wspomnieć, że do niedawna przepisy uniemożliwiały finansowanie bądź dofinansowanie pracownikom form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej i sportowo-rekreacyjnej, jeżeli nie miały one miejsca na terenie Polski (uchylony art. 8 ust. 2a ustawy). Jednakże wyrokiem TK z 28 marca 2007 r. (sygn. akt K 40/04), regulacja ta została uznana za niezgodną z ustawą zasadniczą.

Za osoby uprawnione do korzystania z funduszu uważa się pracowników i ich rodziny, emerytów i rencistów - byłych pracowników i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał, w regulaminie prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu.

Wszelkie zapisy odnośnie zasad i warunków korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu oraz zasad przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej powinny znaleźć swe miejsce w regulaminie, który pracodawca uzgadnia z zakładową organizacją związkową. W sytuacji, gdy na terenie firmy nie działa taka organizacja, pracodawca powinien uzgodnić regulamin w porozumieniu z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów (art. 8 ust. 2 ustawy).

Przyznawanie świadczeń oraz wysokość dopłat płynących z funduszu jest uzależniona od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z pomocy (art. 8 ust. 1 ustawy). Kluczowe znaczenie ma tu więc kryterium materialne. Jest to o tyle zasadne, że „fundusz świadczeń socjalnych jest instytucją prawną, która ma łagodzić różnice w poziomie życia pracowników i ich rodzin, a także emerytów i rencistów; jest on wyrazem funkcji społecznej zakładu pracy, zaś jego adresatami są zwłaszcza rodziny o najniższych dochodach”. Należy więc przyjąć, że rozdzielanie środków z funduszu według zasady „każdemu po równo” pozostaje w sprzeczności z intencją ustawodawcy w tym zakresie. Rzadko ma bowiem miejsce sytuacja, aby dwie osoby uprawnione do otrzymywania świadczeń z funduszu miały identyczną sytuację materialną, życiową i rodzinną, a tylko taka (lub zbliżona) umożliwiałaby przyznanie świadczeń w jednakowej wysokości (wyrok SN z 20 sierpnia 2001 r., I PKN 579/00).

Pracodawca, którego działania godzą z powyższe zasady, musi liczyć się z odpowiedzialnością. Za działania niezgodne z przepisami ustawy grozi bowiem kara grzywny (art. 12a ust. 1 ustawy).